พระพุทธเจ้าตรัสรู้อะไร?
1. จากการเสียสละอันยิ่งใหญ่ของพระพุทธเจ้าในการค้นหาทางดับทุกข์ให้แก่มวลมนุษย์ พระองค์ค้นพบความจริงอันประเสริฐสี่ประการ หรือเรียกย่อๆ ว่า “อริยสัจสี่”
2. อริยสัจสี่ คือ ทุกข์ สมุทัย (เหตุแห่งทุกข์) นิโรธ (ความดับทุกข์) มรรค (ทางปฏิบัติเพื่อความดับทุกข์)
3. กฎธรรมชาติที่สำคัญที่พระองค์ค้นพบคือ “พระไตรลักษณ์” : อนิจจัง (ความไม่เที่ยง) ทุกขัง (ความทุกข์) อนัตตา (เป็นอนัตตา)
4. อริยสัจข้อที่ 1 : ทุกข์
- ชีวิตคือขันธ์ 5 : ขันธ์ 5 เป็นไตรลักษณ์ - อุปาทานขันธ์ 5 เป็นทุกข์
5. กฎธรรมชาติอีกอย่างที่พระพุทธองค์ค้นพบ คือ “หลักปฏิจจสมุปบาท : กระบวนการเกิดและดับของความทุกข์”
6. ปฏิจจสมุปบาท : สมุทัยอริยสัจ กระบวนการเกิดของความทุกข์เป็น “อริยสัจข้อที่ 2 : สมุทัย”
7. ปฏิจจสมุปบาท : นิโรธอริยสัจ กระบวนการดับของความทุกข์เป็น “อริยสัจข้อที่ 3 : นิโรธ”
8. ค้นพบหลักปฏิบัติเพื่อการดับทุกข์ คือ มัชฌิมาปฏิปทา : ทางสายกลาง หรือ “อริยมรรคมีองค์ ๘” เรียกย่อๆ คือ “มรรค” เป็นอริยสัจข้อที่ 4 : มรรค
9. ธรรมปฏิบัติเพื่อการดับทุกข์ตามหลัก ไตรสิกขา : ศีล (ละชั่ว) สมาธิ (ทำดี) ปัญญา (ทำใจให้บริสุทธิ์)
