4. ธรรมานุปัสสนา (เห็นธรรมในธรรม)

4. ธรรมานุปัสสนา (เห็นธรรมในธรรม)

4.1 หลักในการพิจารณาธรรมานุปัสสนา

4.1 หลักในการพิจารณาธรรมานุปัสสนา

4.1 นิวรณ์บรรพ : การตามดูรู้ทันธรรม รู้ขีดในการนั้นๆ ว่านิวรณ์ 5 แต่ละอย่างมีอยู่ในใจตนหรือไม่ ที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้นได้อย่างไร ที่เกิดขึ้นแล้วจะเสียได้อย่างไร ที่จะได้เสียแล้ว ได้เกิดขึ้นอีกต่อไปอย่างไร รู้ชัดตามที่เป็นไปอยู่ในขณะนั้น

4.2 ขันธบรรพ : กำหนดรู้ขันธ์ 5 แต่ละอย่างคืออะไร เกิดขึ้นได้อย่างไร ดับไปได้อย่างไร4.3 อายตนบรรพ : รู้จักอายตนภายใน ภายนอกแต่ละอย่าง รู้ชัดในอายตนนั้นๆ รู้ชัดว่าสัญโญชน์ที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้นได้อย่างไร ที่ละได้แล้ว ไม่เกิดได้อีกต่อไปอย่างไร

4.4 โพฌชงคบรรพ : รู้ชัดในขณะนั้นว่าโพฌชงค์ 7 แต่ละอย่างมีอยู่ในใจตนหรือไม่ ที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้นได้อย่างไร ที่เกิดขึ้นแล้วเจริญเต็มบริบูรณ์ได้อย่างไร

4.5 สัจจบรรพ : รู้ชัดอริยสัจ 4 แต่ละอย่างตามความเป็นจริง ว่าคืออะไร เป็นอย่างไร

–  พิจารณาในมหาสติปัฎฐานสูตรในตอนท้ายทุกข้อ พระพุทธองค์ทรงกล่าวว่า

“เมื่อเห็นแล้วก็รู้สึก สักแต่เพียงว่าเห็นยังร่างกาย (ขันธ์ 5) อาศัยอยู่ก็สักแต่ว่าอาศัยอยู่

• ไม่ยึดถือว่ามันเป็นเรา (จิต) เป็นของเรา
• ไม่ยึดถือในร่างกายของเราด้วย
• ไม่ยึดถือในร่างกายของบุคคลอื่นด้วย
• แล้วก็ไม่ยึดถือทุกสิ่งทุกอย่างในโลกด้วย

เป็นวิปัสสนาญาณตัวย่อ เพื่อทำลายสังโยชน์ 10 ประการ ด้วยอำนาจสักกายทิฎฐิ (เป็นสังโยชน์

ข้อแรกที่สำคัญมาก) เป็นสังโยชน์ข้อแรกที่พระอริยบุคคลทุกระดับจะต้องบรรลุให้ได้

2. เวทนานุปัสสนา (เห็นเวทนาในเวทนา)

• ตามดูรู้ทัน คือเมื่อเกิดความรู้สึกสุขก็ดี ทุกข์ก็ดี เฉยๆ ก็ดี ทั้งที่เป็นอามิส และนิรามิส ก็รู้ชัดตามที่เป็นอยู่ในขณะนั้นๆ
• เห็นความเกิดขึ้น และความเสื่อมในเวทนา

2.1 หลักปฏิบัติด้านเวทนานุปัสสนา

• เราไม่มีอารมณ์จะยึดถืออะไรทั้งหมดในโลก เพราะร่างกาย (ขันธ์ 5) นี้ไม่ใช่เราไม่ใช่ของเรา ร่างกายนี้เป็นไตรลักษณ์ เวทนาจึงเป็นส่วนหนึ่งของขันธ์ 5 ก็เป็นไตรลักษณ์ด้วย

อารมณ์ของพระนิพพาน คือจิต ไม่เกาะติดเวทนาที่เป็นสุข เป็นทุกข์ ไม่สุขและไม่ทุกข์ ไม่เกาะติดเวทนาที่มีอามิสและที่ไม่มีอามิส และไม่เกาะติดทุกสิ่งทุกอย่างในโลก

3. จิตตานุปัสสนา (เห็นจิตในจิต)

การตามดูรู้ทันจิตคือ จิตของตนในขณะนั้น เป็นอย่างไร เช่น จิตมีราคะ ไม่มีราคะ มีโทสะ ไม่มีโทสะ มีโมหะ ไม่มีโมหะ ฟุ้งซ่าน เป็นสมาธิ หลุดพ้น ยังไม่หลุดพ้น ฯลฯ ก็รู้ชัดตามที่เป็นอยุ๋ในขณะนั้นๆ

3.1 หลักการปฏิบัติด้านจิตตานุปัสสนา

พระพุทธองค์ทรงแนะนำว่าทุกสิ่งทุกอย่างเห็นแล้วก็ทำความรู้สึกแต่เพียงสักแต่ว่าเห็น อย่าไปยุ่งกับมัน เมื่อเข้าไปอาศัยอยู่คือ จิต อาศัยกาย ก็มีความรู้สึกสักแต่ว่าเพียงอาศัย อย่ายึดถือกายภายในคือร่างกายของเรา อย่ายึดถือกายภายนอก อย่ายึดถืออะไรๆ ทั้งหมด คือไม่ยึดถือกับเราไม่ยึดถือเรา ไม่ยึดถืออะไรๆ ทั้งหมดในโลก อารมณ์จิตตรงนี้เป็นอารมณ์จิตของพระอรหันต์

1. กายานุปัสสนา (เห็นกายในกาย)

1. อานาปานบรรพ :   กำหนดรู้อยู่ที่ลมหายใจ เข้า-ออก สั้นหรือยาว ป้องกันอารมณ์ฟุ้งซ่าน
2. อิริยาบทบรรพ : กำหนดรู้ว่าร่างกายกำลังอยู่ในอิริยาบทใด “ นั่ง ยืน เดิน นอน”
3. สัมปชัญญะบรรพ : กำหนดรู้ตัวทั่วพร้อมว่ากำลังอยู่ในอิริยาบทใด หรือรู้ว่ากำลังทำอะไรอยู่
4. ปฏิกูลบนสิการบรรพ : พิจารณาร่างกายประกอบด้วยอาการ 32 อย่าง ตั้งแต่หัวจรดเท้า ล้วนแต่สกปรก
5. ธาตุมนสิการบรรพ : พิจารณาร่างกายประกอบด้วยธาตุ 4 คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ ล้วนแต่สกปรก

นวสีวกิถาบรรพ : พิจารณาซากศพในสภาพต่างๆ ล้วนแต่สกปร

1.1 หลักในการพิจารณากายานุปัสสนา

• ร่างกายภายในก็ดี (ตัวเรา) ร่างกายภายนอก (ผู้อื่น) ก็ดี มันมีความเกิดขึ้นและมีความเสื่อมไป ท่านทั้งหลายจงอย่าไปสนใจในกาย เมื่อเห็นก็สักแต่ว่าเห็น เมื่ออาศัยอยู่ก็รู้ว่าเราอาศัยอยู่ จงไม่ยึดในร่างกาย และไม่ยึดถืออะไรทั้งหมดในโลกนี้ เพราะขืนยึดถือมันก็จะทำให้เกิดความทุกข์ (อุปาทานขันธ์ 5) “ร่างกาย (ขันธ์ 5) นี้ไม่ใช่เรา (จิต) ไม่ใช่ของเรา (จิต)”

เวลาปฏิบัติจริง ปฏิบัติพร้อมกันทุกบรรพ ต่อเนื่องกันตั้งแต่ อานาปานสติ – อิริยาบถ – สัมปชัญญะ – ปฏิกูล – ธาตุ 4 – นวสี (ซากศพ)

1.2 หลักปฏิบัติเพื่อบรรลุการเป็นพระอรหันต์

• จิตคิดไว้เสมอว่าร่างกาย (ขันธ์ 5) เต็มไปด้วยความสกปรก มีสภาพไม่ทรงตัว มีการเกิดขึ้นในเบื้องต้น มีการแปรปรวนในท่ามกลาง มีการสลายตัวไปในที่สุด (ตามหลักไตรลักษณ์) การมีขันธ์ 5 เป็นปัจจัยของความทุกข์
• สิ่งที่เราต้องการคือ ดินแดนอมตะที่ปราศจากขันธ์ (ดินแดนพระนิพพาน) ที่ปราศจากโลภะ (ความโลภ) ปราศจากโทสะ (ความโกรธ) ปราศจากโมหะ (ความหลง)

หากตัดกิเลส (โลภะ โทสะ โมหะ)  ได้ทั้งหมด ก็บรรลุการเป็น ”พระอรหันต์”

ที่มาของข้อมูล :  ธรรมเทศนาเรื่อง 

“มหาสติปัฎฐานสูตร” 

โดย หลวงพ่อฤาษีลิงดำ