การทำงานของขันธ์ 5 เป็นดังนี้

• กรณีปกติ : การเกิดดับของขันธ์ 5 หมุนเป็นวัฎจักรสงสาร (ธรรมจักร)
  • อายตนะภายใน (ภายใน) กระทบอายตนะภายนอก (ภายนอก) เช่น ตา (ภายใน) กระทบ รูป (ภายนอก) ทำให้เกิดวิญญาณ ตา ใจ รับรู้ กายและใจทำงานพร้อมกันคือ (ภายใน + ภายนอก) + วิญญาณ รวมเรียกว่า ผัสสะทางตา วิญญาณตาส่งข้อมูลให้จิต ๆ จะบันทึกข้อมูลทั้งหมดไว้ที่จิตๆ จะเกิดอารมณ์ (เวทนา) เรียกความจำ (สัญญา) และปรุงแต่งความคิด (สังขาร)

ผัสสะทางตา –> เวทนา –> ตัณหา –> อุปาทาน –> ภพ –> ชาติ –> ชรา –> มรณะ –> ความทุกข์

ผัสสะเป็นศูนย์กลางของขันธ์ 5 / ปฏิจจสมุปบาท

ขันธ์ 5 เป็นพระไตรลักษณ์ (อนิจจัง/ทุกขัง/อนัตตา) เปรียบเสมือนเป็นบ้านที่จิตอาศัยอยู่

จิตเป็นอมตะ ย้ายจากร่างหนึ่งไปสู่อีกร่างหนึ่ง

สรุปได้ดังนี้เกี่ยวกับขันธ์ 5 คือ

1)  ขันธ์ 5 ไม่ใช่เรา (จิต)

          2)  เราไม่ใช่ขันธ์ 5

          3)  ขันธ์ 5 ไม่มีในเรา

          4)  เราไม่มีในขันธ์ 5

ขันธ์ 5 เป็นอนิจจัง/ทุกขัง/อนัตตา

จิต (วิญญาณ) เป็นอมตะ

ขันธ์ 5 และจิต เป็นคนละส่วนกัน

ดวงตาเห็นธรรม : สิ่งใดมีการเกิด สิ่งนั้นย่อมการดับเป็นธรรมดา ดังเช่นขันธ์ 5 มีการเกิดการดับ