สารบัญเสาธรรมะ

ธรรมที่เป็นหลักการสำคัญ จัดสงเคราะห์ในอริยสัจ ๔

และธัมมจักกัปปวัตตนสูตร

ธรรมที่เป็นหลักการสำคัญ จัดสงเคราะห์ในอริยสัจ ๔

   ก. ปริญไญยธรรม

ไตรลักษณ์  

ทุกขตา ๓

ธรรมนิยาม ๓ 

ธาตุ ๖ 

ขันธ์ ๕ 

นิยาม ๕ 

อายตนะ ๑๒ 

   ข. ปหาตัพพธรรม

กรรม ๓ 

ตัณหา ๓ 

ปปัญจะธรรม ๓ 

อกุศลมูล ๓ 

อาสวะ ๓ 

อาสวะ ๔ 

ปฏิจจสมุปบาท ๑๒ 

ปัจจัย ๒๔ 

   ค. สัจฉิกาตัพพธรรม

นิพพาน ๒ 

วิมุตติ ๒ 

สุข ๒๑ 

สุข ๒๒ 

อัตถะ ๓๑ 

อัตถะ ๓๒ 

มรรค ๔

ผล ๔ 

โลกุตตรธรรม ๙

   ง. ภาเวตัพพธรรม

ปัจจัยแห่งสัมมาทิฎฐิ ๒

บุพนิมิตแห่งมรรค ๗

พุทธโอวาท ๓

ไตรสิกขา, สิกขา ๓

บุญกิริยาวัตถุ ๓

บุญกิริยาวัตถุ ๑๐

ภาวนา ๒

ภาวนา ๔ 

มรรคมีองค์ ๘

กุศลกรรมบท ๑๐๑

  กุศลกรรมบท ๑๐๒

โพธิปักขิยธรรม ๓๗ 

ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร

ธรรมที่เป็นหลักการสำคัญ จัดสงเคราะห์ในอริยสัจ ๔

ก. ปริญไญยธรรม

ธรรมที่เข้ากับกิจในอริยสัจจ์ข้อที่ ๑ คือ ปริญญา (ธรรมอันพึงกำหนดรู้, สิ่งที่ควรรอบรู้ หรือรู้เท่าทันตามสภาวะของมัน ได้แก่ อุปาทานขันธ์ ๕ กล่าวคือ ทุกข์และสิ่งทั้งหลายที่อยู่ในจำพวกที่เป็นปัญหาหรือเป็นที่ตั้งแห่งปัญหา – Pariññyya-dhamma : things  to  be  fully  understood,  i.e.  the five aggregates of existence subject to clinging)

ข. ปหาตัพพธรรม

ธรรมที่เข้ากับกิจในอริยสัจจ์ข้อที่ ๒ คือ ปหานะ (ธรรมอันพึงละ, สิ่งที่จะต้องแก้ไขกำจัดทำให้หมดไป ว่าโดยต้นตอรากเหง้า ได้แก่ อวิชชา และภวตัณหา กล่าวคือธรรมจำพวกสมุทัยที่ก่อให้เกิดปัญหาเป็นสาเหตุของ ทุกข์ หรือพูดอีกอย่างหนึ่งว่า อกุศลทั้งปวง – Pahãtabba-dhamma: things to be abandoned, i.e. ignorance and craving for being)

ค. สัจฉิกาตัพพธรรม

ธรรมที่เข้ากับกิจในอริยสัจจ์ข้อที่ ๓ คือ สัจฉิกิริยา (ธรรมอันพึงประจักษ์แจ้ง, สิ่งที่ควรได้ควรถึงหรือควรบรรลุ ได้แก่ วิชชาและวิมุตติ เมื่อกล่าว โดยรวบยอดคือ นิโรธ หรือนิพพาน หมายถึงธรรมจำพวกที่เป็นจุดหมาย หรือเป็นที่ดับหายสิ้นไปแห่งทุกข์หรือปัญหา – Sacchikãtabba- dhamma : things to be realized,  i.e. true knowledge and freedom or liberation)

ง. ภาเวตัพพธรรม

ธรรมที่เข้ากับกิจในอริยสัจจ์ข้อที่ ๔ คือ ภาวนา (ธรรมอันพึงเจริญ หรือพึงปฏิบัติบำเพ็ญ, สิ่งที่จะต้องปฏิบัติ หรือลงมือทำ ได้แก่ ธรรมที่เป็น มรรค โดยเฉพาะสมถะและวิปัสสนา กล่าวคือ ประดาธรรมที่เป็นข้อ ปฏิบัติหรือเป็นวิธีการที่จะทำหรือดำเนินการ เพื่อให้บรรลุจุดหมายแห่ง การสลายทุกข์หรือดับปัญหา – Bhãvetabba-dhamma: things to be developed, i.e. tranquillity and insight, or, in other words, the Noble Eightfold Path)

M.III.๒๘๙; S.V.๕๒; A.II.๒๔๖. ม.อุ.๑๔/๘๒๙/๕๒๔; สํ.ม.๑๙/๒๙๑–๕/๗๘;องฺ.จตุกฺก.๒๑/๒๕๔/๓๓๓.