ในพุทธุปบาทกาลนี้ พระมหาโกฏฐิตเถระ มาบังเกิดเป็น บุตรของอัสสลายนมหาพราหมณ์ กับนางจันทวดีพราหมณี ในนครสาวัตถี เมื่อเจริญเติบโตแล้ว ได้ศึกษาศิลปวิทยาตามลัทธิของพราหมณ์ จนจบไตรเพท  เมื่อพระศาสดาเสด็จจาริกประกาศพระศาสนาตามที่ต่าง ๆ ได้ทรงสั่งสอนอัสสลายนมหาพราหมณ์ ผู้เป็นบิดาของท่านให้ละทิฏฐิมานะ ยอมตนเป็นอุบาสกแล้ว โกฏฐิตมาณพ ผู้เป็นบุตรเกิดศรัทธาเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา  วันหนึ่ง ได้ฟังพระธรรมเทศนาของพระศาสดา เกิดศรัทธา ใคร่จะบรรพชาอุปสมบทในพระธรรมวินัย จึงได้ออกบวชในพระพุทธศาสนา มีท่านพระสารีบุตรเป็นพระอุปัชฌาย์ พระมหาโมคคัลลานะเป็นพระอาจารย์   ท่านได้พิจารณาในวิปัสสนากรรมฐาน พอผลัดผ้าสาฎก สำหรับนุ่งห่มของคฤหัสถ์ออก ก็ได้บรรลุพระอรหัตผล พร้อมด้วยปฏิสัมภิทาญาณ 4 วิชชา 8 และวิโมกข์ 3  พระมหาโกฏฐิตะนั้น เป็นผู้ใคร่ต่อการศึกษา ไม่ว่าจะเข้าไปหาพระเถระผู้ใหญ่ เข้าไปเฝ้าพระบรมศาสดา มักถามปัญหาในปฏิสัมภิทาทั้ง 4 เป็นประจำ เพราะท่านชำนาญในเรื่องนี้มาก ต่อมาพระศาสดาทรงทำมหาเวทัลลสูตร    แล้วทรงตั้งท่านไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะว่า เป็นผู้เลิศกว่าภิกษุทั้งหลาย ผู้แตกฉานในปฏิสัมภิทาทั้ง 4 (ปฏิสมภิทปปตตานํ)