15. สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อยู่ ญาโณทโย)

วัดสระเกศราชวรมหาวิหาร

พ.ศ. 2506 - 2508

สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ 15 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

ดำรงพระยศ พ.ศ. 2506 - พ.ศ. 2508

สมณุตตมาภิเษก พ.ศ. 2506

สถิต วัดสระเกศราชวรมหาวิหาร

นิกาย มหานิกาย

ประสูติ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2417

สิ้นพระชนม์ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2508

พระชนมายุ 90 พรรษา

สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช พระนามเดิมว่า อยู่ พระนามฉายาว่า ญาโณทโย ประสูติ เมื่อวันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2417 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระปิยมหาราช รัชกาลที่ 5 ที่เรือนแพหน้าวัดกัลยาณมิตร อำเภอบางกอกใหญ่ จังหวัดธนบุรี โยมบิดาชื่อ ตรุษ โยมมารดา ชื่อ จันทร์

ต่อมา พ.ศ. 2437 เมื่อมีพระชนมายุครบอุปสมบท ทรงอุปสมบทที่วัดสระเกศ โดยมีสมเด็จพระวันรัต (แดง) วัดสุทัศน์ เป็นพระอุปัชฌาย์ พระธรรมทานาจารย์ (จุ่น) วัดสระเกศ เป็นพระกรรมวาจาจารย์ พระธรรมกิติ (เม่น) วัดสระเกศ เป็นพระอนุสาวนาจารย์ หลังจากได้ทรงอุปสมบทแล้ว ได้ทรงเข้าแปลพระปริยัติธรรมอีก เมื่อ พ.ศ. 2441 ทรงได้เป็นเปรียญ 5 ประโยค

พ.ศ. 2445 ได้ทรงเข้าแปลพระปริยัติธรรมเป็นครั้งสุดท้าย ทรงแปลได้เป็นเปรียญ 9 ประโยค เมื่อพระชนมายุ 28 พรรษา

เจ้าพระคุณสมเด็จพระสังฆราช ทรงได้เป็นเปรียญ 9 ประโยคองค์แรกในรัชกาลที่ 5  และแปลไม่ตกเลย จึงทรงได้รับพระมหากรุณาธิคุณ  โปรดให้นำรถยนต์หลวงส่งเปรียญรูปนั้นจนถึงที่ เป็นธรรมเนียมมาจนถึงปัจจุบันนี้   เมื่อทรงได้เป็นเปรียญ 9 ประโยคแล้ว ก็ทรงดำรงตำแหน่งเป็นกรรมการสนามหลวง สอบไล่พระปริยัติธรรม ณ วัดพระศรีรัตนศาสดารามตลอดมา

เจ้าพระคุณสมเด็จพระสังฆราชได้รับโปรดเกล้าเลื่อนสมณศักดิ์เรื่อยมา จนกระทั่งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระภูมิพลอดุลยเดช ได้รับสถาปนาเป็นพระสังฆราช เสด็จสถิต ณ วัดสระเกศราชวรมหาวิหาร  วันที่ 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2506  พระองค์ทรงเป็นองค์อุปถัมภ์กิติมศักดิ์ของมหาจุฦาลงกรณราชวิทยาลัย ตั้งแต่เริ่มเปิดการศึกษา ปี พ.ศ. 2490  ทรงเริ่มบูรณปฏิสังขรณ์พระอุโบสถและพระวิหาร เพื่อสะดวกแก่การเข้าไป

นมัสการพระอัฏฐารส   ทรงบูรณปฏิสังขรณ์องค์บรมบรรพตเป็นสีทองจนสำเร็จเรียบร้อย  ทรงสนับสนุนพระภิกษุผู้ทำหน้าที่เผยแผ่พระพุทธศาสนาทั้งในและนอกประเทศ  ทรงบริหารการคณะสงฆ์อย่างสมบูรณ์แบบ  และต้อนรับอาคันตุกะต่างศาสนาผู้เข้าเฝ้าได้อย่างเหมาะสม แม้ทรงชราภาพมากแล้ว

เจ้าพระคุณสมเด็จพระสังฆราชสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2508 สิริพระชนมายุได้ 90 พรรษา 5 เดือน 14 วัน  พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว  รัชกาลที่ 9  ทรงโปรดพระราชทานพระเกียรติแก่พระศพ และทรงบำเพ็ญพระราชกุศลครบทุกประการ นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณอย่างสูงสุด