ในพุทธุปบาทกาลนี้ ท่านบังเกิด เป็นพระราชโอรสของเจ้าอมิโตทนะ ซึ่งเป็นพระอนุชาของพระเจ้าสุทโธทนะ ผู้ครองกรุงกบิลพัสดุ์ ประสูติร่วมพระมารดาเดียวกันสามพระองค์ คือ พระเชษฐา (พี่ชาย) พระนามว่า มหานาม พระกนิฏฐภคินี (น้องสาว) พระนามว่า โรหิณี รวมเป็นสามกับอนุรุทธกุมาร ถ้านับตามลำดับพระวงศ์ เป็นพระอนุชาของสมเด็จพระบรมศาสดา  อนุรุทธกุมาร เป็นกษัตริย์อันสุขุมาลชาติ   สมบูรณ์ด้วยทรัพย์ศฤงคาร และบริวารยศ ไม่เคยรู้จักคำว่า ไม่มี
เมื่อ พระบรมศาสดาเสด็จประทับอยู่ที่อนุปิยนิคม ของมัลลกษัตริย์    ในเวลานั้นศากยกุมาร ซึ่งเป็นผู้มีชื่อเสียง มีคนรู้จักมาก ออกบวชตามพระบรมศาสดา  วันหนึ่ง เจ้ามหานามะ ผู้เป็นพระเชษฐา มาปรารภถึงเรื่องนี้แล้ว จึงปรึกษากับอนุรุทธะผู้น้องว่า ในตระกูลของเราไม่มีใคร ๆ ออกบวชตามพระบรมศาสดาเลย คนใดคนหนึ่งควรจะออกบวชด้วย   อนุรุทธะปฏิเสธที่จะออกบวช และบอกให้พี่ของท่านบวช ฝ่ายพี่ชาย เจ้ามหานาม จึงสอนการงานสำหรับผู้ครองเรือนให้ แต่เมื่ออนุรุทธะได้ฟังแล้ว เห็นว่าเรื่องของงานไม่มีที่สิ้นสุด คิดเบื่อหน่ายและไม่อยากทำ จึงให้พี่ชายของท่านอยู่ครองเรือน และท่านเองเป็นฝ่ายออกบวช   และได้ไปขออนุญาตพระมารดา  พระมารดาตรัสห้ามไม่ยอมให้บวช อนุรุทธะก็อ้อนวอนขอให้อนุญาตให้บวชเป็นหลายครั้ง พระมารดาเห็นดังนั้น จึงคิดอุบายที่จะไม่ให้อนุรุทธะบวช ดำริถึงพระเจ้าภัททิยะ ผู้เป็นสหายของอนุรุทธะ ท่านคงจะไม่ออกบวชเป็นแน่ จึงพูดว่า  พ่ออนุรุทธะ ถ้าพระเจ้าภัททิยะบวชด้วย จงบวชเถิด อนุรุทธะได้ฟังอย่างนั้นแล้ว ไปเฝ้าพระเจ้าภัททิยะ ทูลตามโอวาทของผู้คุ้นเคยกันว่า ในชั้นต้น พระเจ้าภัททิยะทรงปฏิเสธ ไม่ยอมบวช แต่ทนอ้อนวอนไม่ได้ ผลที่สุดตกลงใจยินยอมบวชด้วย อนุรุทธะ จึงชักชวนศากยกุมารอื่นได้อีก คือ อานันทะ, ภคุ, กิมพิละ, โกลิยกุมาร อีกหนึ่งคือ เทวทัตต์ เป็นเจ็ดกับทั้งอุบาลี ซึ่งเป็นภูษามาลา พร้อมใจกันออกบวช เมื่อไปเฝ้าพระบรมศาสดาที่อนุปิยนิคม ทูลขออุปสมบทในพระธรรมวินัย

อนุรุทธะ เมื่อได้อุปสมบทแล้ว เรียนพระกรรมฐานในสำนักพระธรรมเสนาบดีสารีบุตรแล้ว เข้าไปอยู่ราวป่าปาจีนวังสมฤคทายวันเมื่อเจริญสมณธรรมอยู่ได้ตรึกตรองถึงมหาปุริสวิตก7 ประการ และบำเพ็ญเพียรจนได้สำเร็จพระอรหัตผล ตั้งแต่นั้นมาท่านก็เล็งแลดูสัตว์โลกด้วยทิพยจักษุ ด้วยเหตุนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงสถาปนาท่านไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะว่า อนุรุทธะเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้มีทิพยจักขุในศาสนาของเรา