ปัญจวัคคีย์ คือ นักพรตห้ารูป มีโกณฑัญญะ อตีตโหราจารย์ชื่อดัง เป็นหัวหน้า ทั้งห้าท่านนี้มาบวชรับใช้พระพุทธเจ้า เมื่อครั้งทรงทำ ทุกรกิริยา พอพระองค์ทรงเลิกอดพระกระยาหาร หันมาเสวยข้าว จนมีพระพลานามัยสมบูรณ์ เพราะทรงได้คิดว่า ต้องดำเนินทางสาย กลาง ทั้งห้าท่านก็เสียใจและเสื่อมศรัทธา พากันหนีมาอยู่ที่อันมีนาม ว่า “ป่าอิสิปตนะมฤคทายวัน”

          พระพุทธเจ้าตรัสเทศนาเรื่องอริยสัจสี่แก่ปัญจวัคคีย์ อดีตศิษย์เก่าให้ ฟัง มีขั้นตอนสรุปได้ดังนี้

๑. ขั้นตอนที่หนึ่ง : ตรัสถึงทางที่มี่ควรดำเนิน หรือข้อปฏิบัติที่ไม่ควร ปฏิบัติ ๒ ทาง

๒. ขั้นตอนที่สอง : ทรงแสดงทางสายกลาง (มัชฌิมาปฏิปทา) ได้แก่ อริยมรรคมีองค์ ๘

๓. ขั้นตอนที่สาม : ทรงแสดงอริยสัจสี่ คือ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค ครบวงจร

๔. ขั้นตอนที่สี่ : เมื่อพระพุทธองค์แสดงธรรมจบลง โกณฑัญญะ หัว หน้าปัญจวัคคีย์ ก็เกิด “ดวงตาเห็นธรรม” คือเข้าใจความจริงที่ว่า “สิ่งใดสิ่งหนึ่ง มีการเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งนั้นทั้งหมด ย่อมดับไป เป็นธรรมดา”