ท่านพระโตเทยยเถระ เป็นบุตรพราหมณ์ ในพระนครสาวัตถี เมื่อเจริญวัยแล้ว ได้ไปฝากตัวเป็นศิษย์ศึกษาเล่าเรียนศิลปวิทยา ในสำนักของพราหมณ์พาวรีผู้เป็นปุโรหิตของพระเจ้าปเสนทิโกศล ครั้นต่อมาพราหมณ์พาวรี มีความเบื่อหน่ายในฆราวาส จึงทูลลาพระเจ้าปเสนทิโกศล ออกจากตำแหน่งปุโรหิต เมื่อได้รับพระบรมราชานุญาตแล้ว ได้ออกบวชเป็นชฎิล ประพฤติพรต ตามลัทธิของพราหมณ์ ตั้งอาศรมอยู่ที่ฝั่งแม่น้ำโคธาวารี โตเทยยมาณพ พร้อมกับมาณพอื่น ออกบวชติดตามไปศึกษาศิลปวิทยาอยู่ด้วย และอยู่ในมาณพ 16 คน ที่พราหมณ์พาวรี ผูกปัญหาให้ไปทูลถามพระบรมศาสดา ซึ่งประทับอยู่ที่ปาสาณเจดีย์แคว้นมคธ โตเทยยมาณพทูลขอโอกาสถามปัญหาเป็นคนที่เก้า โดยถามว่า กามทั้งหลายไม่ตั้งอยู่ในผู้ใด ตัณหาของผู้ใดไม่มีและผู้ใดข้ามล่วงความสงสัยเสียได้ความพ้นของผู้นั้นเป็นเช่นไร พระศาสดาตอบว่า ความพ้นของผู้นั้น จะไม่เปลี่ยนเป็นอย่างอื่นอีกความพ้นของผู้นั้นเป็นอันคงที่ไม่แปรผันเป็นอย่างอื่น แล้ว ผู้นั้น เป็นคนมีความทะเยอทะยาน หรือไม่มี เป็นคนมีปัญญาแท้ หรือเป็นแต่ใช้ปัญญา ทำให้ตัณหาและทิฐิเกิดขึ้น จะรู้จักท่านผู้เป็นมุนีนั้นได้อย่างไร
พระพุทธองค์ทรงตอบว่า ผู้นั้น เป็นคนไม่มีความหวังทะเยอทะยาน จะเป็นคนมีความหวังทะเยอทะยาน ก็หาไม่ เป็นคนมีปัญญาแท้ จะไม่ใช้ปัญญา ก่อให้เกิดตัณหาทิฐิ ท่านจงรู้จักมุนีว่า คนไม่มีกังวล ไม่ติดอยู่ในกามภพอย่างนี้เถิด
ในที่สุดแห่งการตอบปัญหา โตเทยยมาณพ ได้สำเร็จอรหัตผล (ก่อนอุปสมบท) เมื่อจบโสฬสปัญหาพยากรณ์แล้ว โตเทยยมาณพพร้อมด้วยมาณพสิบห้าคน ทูลขออุปสมบทในพระธรรมวินัย พระองค์ก็ทรงอนุญาตให้เป็นภิกษุด้วยวิธีเอหิภิกขุอุปสัมปทา
41 ซอยพัฒนาการ 64 ถนนพัฒนาการ แขวงประเวศ เขตประเวศ กรุงเทพฯ 10250